ఆది పర్వము-షష్టాశ్వాసము-7
కణికనీతి- కణికుడు దుర్యోధనునకు రాజనీతిఁ జెప్పుట
సీ.
ఆయుధవిద్యలయందు జితశ్రము లనియును రణశూరు లనియు సంత
తోత్సాహు లనియు నత్యుద్ధతు లనియును భయమందుచుండుదుఁ బాండవులకు
దానిపై నిప్పుడు ధర్మజు యువరాజుఁ జేసె రా జే నేమి సేయువాఁడ
నృపనీతి యెయ్యది నిరతంబుగా మీర నా కెఱింగింపుఁడునయముతోడ
ఆ.
ననిన వినియుఁ గణికుఁ డనువాఁడు సౌబలు,నాప్తమంత్రి నీతులందుఁ గరము
కుశలుఁ డైనవాఁడు కురుకులవల్లభు, నిష్టమునకుఁ దగఁగ నిట్టు లనియె. 101

ఆయుధవిద్యలలో స్థిరమైన పరిశ్రమచేసినవారు, యద్ధములో శూరులు, ఎప్పుడూ ఉత్సాహంగా వుండేవారూ, మంచిగర్విష్టులు అని పాండవులకు నేనెప్పుడూ భయపడుతూ ఉంటాను. ఆమీద రాజుగారు ధర్మరాజుని యిప్పుడు యువరాజుగా కూడా చేసారు. నేనేం చేయాలిప్పుడు? రాజనీతి ఏమి చెపుతుంది? మీరు నాకు మేలైనదేమిటో చెప్పండి. అన్నాడు దుర్యోధనుడు తన స్నేహితులతో. అప్పుడు నీతులలో ఆరితేరిన కణికుడనే శకుని కిష్టుడైన మంత్రి దుర్యోధనునికి ప్రీతి కలిగించగలిగేలా ఇలా అన్నాడు.

అమ్మవొడి బ్లాగు ద్వారా ఈ కణికనీతి ఈమధ్య బ్లాగులలో బాగా ప్రచారాన్ని పొందింది. అందుచేత మనం ఈ కణికనీతి ని గురించి అతని మాటలలోనే తెలుసుకోవటం చేద్దాం.
తరువోజ.
ధరణీశుఁ డుద్యతదండుఁ డై యుచితదండవిధానంబు దప్పక ధర్మ
చరితులఁగా మహీజనుల రక్షించి సద్వృత్తుఁ డగునది సర్వవర్ణములు
వరుసన తమతమవర్ణధర్మముల వర్తిల్లుదురు గడవక దండభీతి
నరిమిత్ర వర్జితుఁ డై సమబుద్ధి యగుమహీవల్లభు ననుశాశనమున. 102

రాజైనవాడు మొదటిగా దండనీతిని, ఉచితమైన దండవిధానాన్ని తప్పకుండా ప్రయోగిస్తూ ప్రజలందరూ మంచినడవడిక కలిగి మెలిగేలా రక్షిస్తూ మంచి వృత్తిని కలిగి వుండాలి. అలా అయితే దండభీతి వలన అన్ని వర్ణములవారూ- శతృవులూ, స్నేహితులూ అనే తేడా లేకుండా సమ బుద్ధి కలిగిన రాజు పరిపాలనలో వరుసగా తమ తమ వృత్తిధర్మా ల్నాచరిస్తూ బ్రతుకు సాగిస్తారు.
క.
గుఱుకొని కార్యాకార్యము, లెఱుఁగక దుశ్చరితుఁడయి యహితుఁ డగునేనిన్
మఱవక గురు నైనను జను, లెఱుఁగఁగ శాసించునది మహీశుఁడు బుద్ధిన్.103

ఏది చేయదగినది, ఏది చేయరానిది అనేది తెలియకుండా దుశ్చరితుడూ అహితుడూ ఐన వాడు గురువే అయినా సరే ప్రజలందరికీ తెలిసేలా రాజు మంచిబుద్ధితో వానిని మఱచిపోకుండా యత్నించి శిక్షించాలి.
క.
ధీరమతియుతులతోడ వి, చారము సేయునది మును విచారితపూర్వ
ప్రారబ్ధమైన కార్యము, పారము బొందును విఘాతపదదూరం బై. 104

ముందుగా విద్వాంసులైన వారితో బాగా ఆలోచన చేయాలి. అలా చేసి నిర్వహించిన పని ఏ విఘాతాల్లేకుండా పూర్తవుతుంది.
క.
జనపాలుఁడు మృదుకర్మం,బున నైనను గ్రూరకర్మమున నైనను నే
ర్పున నుద్ధరించునది త, న్ననపాయతఁ బొంది చేయునది ధర్మంబుల్. 105

రాజు మృదు కర్మకానీ క్రూరకర్మకానీ ఏదైనా సరే నేర్పుతో తాను అపాయాన్ని పొందకుండా ఉండేలా వుంటూ ధర్మాల్ని ఉద్ధరించాలి.
క.
అమలినమతి నాత్మచ్థి,ద్రము లన్యు లెఱుంగ కుండఁ దా నన్యచ్ఛి
ద్రము లిమ్ముగ నెఱుఁగుచు దే,శముఁ గాలము నెఱిఁగి మిత్రసంపన్నుం డై. 106

మలినముకాని బుద్ధితో తనతప్పులు యితరు లెఱుగకుండా యితరుల తప్పులను తాను బాగుగా తెలుసుకొనుచూ మిత్రులతో కూడినవాడై దేశ కాల పరిస్థితుల నెఱిగి ప్రవర్తించాలి.
క.
బలహీను లైనచో శ,త్రులఁ జెఱచుట నీతి యధికదోర్వీర్యసుహృ
ద్బలు లైనవారిఁ జెఱుపఁగ, నలవియె యక్లేశసాధ్యు లగుదురె మీఁదన్. 107

శత్రువు బలహీనుడైనచో అతనిని చెడఁ గొట్టటంనీతి. గొప్ప వీరులు మంచి బలవంతులైన వారిని చెడ చేయుట సాధ్యమా? మీఁద నట్టివారు మిక్కిలి కష్టంతో మాత్రమే సాధింపగలిగిన వారౌతారు.
క.
అలయక పరాత్మకృత్యం,బుల మది నెఱుఁగునది దూతముఖమునఁ బరభూ
ములవృత్తాంతము లెఱుఁగఁగఁ, బలుమఱుఁ బుచ్చునది వివిధపాషండతతిన్. 108

విసుగు చెందకుండా ఇతరుల మనస్సులలోని కార్యాలను తన మనసుతో తెలుసుకోవాలి. దూతల ద్వారా ఇతర భూముల వృత్తాంతాల్ని తెలుసుకోవటానికి వారిని వివిధములైన వేదబాహ్యమైన మార్గాల ద్వారానైనా సరే పలుమార్లు పంపిస్తుండాలి.
క.
నానావిహారశైలో,ద్యనసభాతీర్థదేవతాగృహమృగయా
స్థానముల కరుగునెడ మును, మానుగ శోధింపవలయు మానవపతికిన్. 109

వివిధములైన విహార, పర్వత, ఉద్యాన, సభా, తీర్థ, దేవతాగృహ, వేట ప్రదేశాలకు వెళ్ళునపుడు ముందుగానే ఆ యా ప్రదేశాలను రాజైనవాడు బాగుగా శోధింపించుకోవాలి.
తే.
వీరు నమ్మంగఁ దగుదురు వీరు నమ్మఁ,దగరు నాఁగను వలవదు తత్త్వబుద్ధి
నెవ్వరిని విశ్వసింపక యెల్లప్రొద్దు, నాత్మరక్షాపరుం డగునది విభుండు. 110

వీరిని నమ్మొచ్చు, వీరిని నమ్మకూడదు అనేదేం వుండకూడదు. తత్త్వబుద్ధితో ఎవ్వరినీ విశ్వసించకుండా యెప్పుడూ రాజు ఆత్మరక్షా పరుడయి వుండాలి.
ఉ.
ఇమ్ముగ నాత్మరక్ష విధియించువిధంబున మంత్రరక్ష య
త్నమ్మునఁ జేయఁగా వలయుఁ దత్పరిరక్షణశక్తి నెల్ల కా
ర్యమ్ములు సిద్ధిఁ బొందుఁ బరమార్థము మంత్రవిభేద మైనఁ గా
ర్యమ్ములు నిర్వహింపఁగ బృహస్పతికైనను నేరఁ బోలునే. 111

బాగుగా ఆత్మరక్ష చేసుకొనే విధంగా మంత్రాంగాన్ని ప్రయత్నంతో రక్షచేసుకోవాలి. అటువంటి పరిరక్షణ శక్తి వలన ఎల్ల కార్యాలు పరమార్థాన్ని సాధించుకోగలుగుతాయి. మంత్రవిభేదమైన కార్యాలు నిర్వహించటం బృహస్పతి కైనా సాధ్య మౌతుందా ?
క.
పలుమఱు శపథంబులు నం,జలియును నభివాదనములు సామప్రియభా
షలు మిథ్యావినయంబులుఁ, గలయవి దుష్టస్వభావకాపురుషులకున్. 112

దుష్టస్వభావం కలిగిన కాపురుషులైనవారికి (చెడ్డవారికి) మాటి మాటికి శపథాల్ని చేయటం, నమస్కారాలు చెయ్యటం, అభివాదాలు చెయ్యటం, ప్రియంగా మాట్లాడటం, మిథ్యావినయం ఒలకబోయటం అనేవి ఉంటాయి.
క.
తన కి మ్మగునంతకు దు,ర్జనుఁ డిష్టుఁడపోలె నుండి సర్పమపోలెం
దన కి మ్మగుడును గఱచును, ఘనదారుణకర్మగరళ ఘనదంష్ట్రలచేన్. 113

తనకి సరియైన అవకాశం దొరికేంతవఱకూ దుర్జనుడు యిష్టుని వలె నటించి అవకాశం చిక్కగానే పామువలె గొప్ప దారుణమైన విషం కలిగిన పండ్లతో కాటు వేస్తాడు.
క.
కడునలుకయుఁ గూర్మియు నే,ర్పడ నెఱిఁగించునది వానిఫలకాలము పె
న్బిడుగును గాడ్పును జనులకుఁ, బడుటయు వీచుటయు నెఱుకపడియెడుభంగిన్.114

పెద్దపిడుగు పడుట, పెద్దగాలి వీయుట జనులకు ఎలా అనుభవంలోకి వస్తాయో అలాగే రాజుయొక్క కోపము, చెలిమి జనులకు అనుభవంలోకి వచ్చేలా వాటివాటి ఫలితాలు ఆ యా కాలములలో తెలిసేలా చేయాలి.
క.
తఱి యగునంతకు రిపుఁ దన, యఱకటఁ బెట్టికొని యుండునది దఱి యగుడుం
జెఱచునది ఱాతిమీఁదను, వఱలఁగ మృద్ఘటము నెత్తివైచినభంగిన్. 115

సమయము వచ్చేవఱకూ శత్రువును తన స్కందప్రదేశంలో అట్టి పెట్టుకొని ఉండాలి. సమయం వచ్చినపుడు వాడిని రాతిమీద మట్టికుండను వేసి పగులగొట్టినట్లుగా పగలగొట్టాలి.(నశింపజేయాలి).
క.
తన కపకారము మదిఁ జే,సినజనుఁ డల్పుఁ డని నమ్మి చేకొని యుండం
జన దొకయించుక ముల్లయి, నను బాదతలమున నున్న నడవఁగ నగునే. 116

ముల్లు చాలా చిన్నదయినా పాదంలో ఉంటే ఎలా నడవనివ్వదో అలానే తన కపకారము చేసిన మనుష్యుడు అల్పుడైనా సరే వాడిని చేకొని ఉండకూడదు.
క.
బాలుఁ డని తలఁచి రిపుతో, నేలిదమునఁ గలసి యునికి యిది కార్యమె యు
త్కీలానలకణ మించుక, చాలదె కాల్పంగ నుగ్ర శైలాటవులన్. 117

శత్రువైనవాడు బాలుడే కదా అని వానితో చులుకదనమున వ్యవహరించకూడదు. నిప్పురవ్వ చాలా చిన్నదైనా గొప్ప గొప్ప కాఱడవులను సైతము కాల్చివేయటానికి సరిపోతుంది కదా.
క.
మొనసి యపకారిఁ గడ నిడి, కొనియుండెడుకుమతి దీర్ఘ కుజశాఖాగ్రం
బున నుండి నిద్రవోయెడు, మనుజునకు సమానుఁ డగుఁ బ్రమత్తత్వమునన్.118

అపకారిని దగ్గరగా నుంచుకొనే మూర్ఖుడు జాగ్రత విషయంలో పొడవైన చెట్టు చిటారు కొమ్మమీఁద నిద్రించేటటువంటి మూర్ఖునితో సమానంగా నుంటాడు.
చ.
తడయక సామభేదముల దానములన్ దయతోడ నమ్మఁగా
నొడివియు సత్య మిచ్చియుఁ జనున్ జననాథకృతాపకారులం
గడఁగి వధింపగా ననుట కావ్యమతం బిది గాన యెట్టులుం
గడుకొని శత్రులం జెఱుపఁ గాంచుట కార్యము రాజనీతిమైన్. 119

ఆలసింపక సామభేద దానోపాయములచేతను, దయతో నమ్మేట్లుగా పలికి, నిజం చెప్పి, రాజుకు అపకారం చేసినవారిని సంహరించటం చేయదగిన పని. ఏవిధంగా నైనా సరే శత్రువులను మట్టుపెట్టడమే రాజనీతిలో తగిన కార్యం.
వ.
కావున సర్వప్రకారంబుల నపకారు లయినవారిం బరుల నయిన బాంధవుల నయిన నుపేక్షింపక యాత్మ రక్షాపరుండ వయి దూరంబు సేసి దూషించునది యనిన కణికమతంబు విని దుర్యోధనుం డొడంబడి చింతాపరుం డై యొక్కనాఁడు ధృతరాష్ట్రున కి ట్లనియె. 120